Srpska poljopivreda je prošle godine zabilježila rekordan rast izvoza. Za poslednje dvije godine dostigao je čak 50 posto.
Domaći proizvodi stigli su do rafova trgovina gotovo svih evropskih zemalja, Amerike, Rusije, ali i Azije, Australije i sve više osvajaju i najzahtjevnija tržišta poput Ujedinjenih Arapskih Emirata, Bahreina, Indije, Kine.
Prošla godina je završena sa oko 4,2 milijarde dolara prihoda od izvoza, a nadležna ministartsva kažu da se srpskom voću i povrću, ali i drugim namirnicama, uskoro otvaraju vrata Vijetnama i Indonezije. Statističke podatke da je lani izvoz bio za 20,5 posto, odnosno za 312,7 miliona dolara veći u odnosu na 2019. godinu, stručnjaci tumače kao buđenje domaćih izvoznih potencijala.
Sudeći po brojkama Republičkog zavoda za statistiku, širom svijeta završilo je i na tone malina iz domaće proizvodnje u vrijednosti od 296 miliona dolara, smrznutih kupina za 46 miliona dolara i ostalog zamrznutog voća vrijednosti od 882 miliona dolara, kao i svježe jabuke za 125 miliona dolara.
Nesmetano su putovale, čak i u pandemijskim uslovima i ove namirnice koje zahtijevaju temepraturni režim i specijalan način taransporta. Mogućnost da se za nekoliko sati nađu na teritoriji i najudaljenijih zemalja, spasonosna je i nesumnjivo je doprinijela skoku izvoza hrane osjetljive na temperaturne promjene.
Među domaćim strateškim proizvodima prema riječima agrarnih analitičara je i malina, po čijoj proizvodnji je Srbija proteklih godina zauzela treće mjesto u svijetu, a po zamrznutoj svjetski lider i ispred Poljske i Čilea. Iz Privredne komore Srbije kažu da je u Srbiji dominantno gajenje maline, borovnica je u ekspanziji, a jagoda ima veliki potencijal. Oko 40.000 hektara u zemlji je pod jagodičastim voćem, a 2019. je izvezeno 209 miliona eura smrznute maline.
Da bi malina, ali i jabuka koju gaje na pola miliona hektara, povrće, prerađevine, pa i smrznuti pekarski prozvodi stigli do svjetskih metropola i trgovinskih lanaca, neophodan je transport u posebnom pakovanju i po posebnim standardima. Mnogi proizvođači voća koji svoje proizvode izvoze u Centralnu Evropu ili na Daleki Istok, redovno šalju uzorke smrznutog voća budućim kupcima avionskim putem. Oni se transportuju specijalizovanom vrstom avionskog prevoza na suhom ledu. Veće količine smrznute robe uglavnom putuju posebnim rashladnim kontejnerima -“Envirotainers”, a manje pošiljke u specijalnim kutijama, hlađene suhim ledom.
Da avionski prevoz predstavlja najefikasnije rješenje za transport osjetljivih proizvoda koji do bilo kog kraja sveta može stići za svega nekoliko sati, smatra Nebojša Đekić, direktor prodaje i razvoja u kompaniji cargo-partner Srbija. Smatra da avio-transport ima prednost u odnosu na pomorski kada je rok trajanja proizvoda kritičan faktor. Usljed kvarljivosti i kratkog roka trajanja, transport svježeg i smrznutog voća neophodno je da bude organizovan na temperaturnom režimu. Ovo su takozvane PER-PERISHABLE pošiljke i sam naziv ukazuje na njihovu osjetljivost.
”Brz, pouzdan servis, kao i efikasna organizacija, ključni su faktori uspješnog transporta voća, koji ne trpi propuste ni u jednoj od ključnih vezivnih tačaka hladnoga lanca, kaže Đekić. Suhi led koristi se za transport smrznutog voća poput bobičastog, smrznutog povrća, kao i uzoraka hrane poput bureka, pita i drugog peciva. Koristimo ga i za transport kompleta COVID testova, kao i za reagense, lekove i određene hemikalije koje predstavljaju sastavni dio medicinskih uređaja. Roba osetljiva na promjene temperature može da se transportuje i pomoću termo-gelova, a dodatno se štiti i pomoću termo ćebadi, kako bi na usputnim stanicama bila što više zaštićena od temperaturnih razlika. Važno je naglasiti da za svaku pošiljku možemo da obezbijedimo tzv. „data loger“, pomoću koga mogu da se prate i temperatura i vlažnost vazduha tokom cijelog transportnog ciklusa.”
Kako naš sagovornik dodaje, iako suhi led sam po sebi ne stvara otpad, usljed isparavanja u vazdušnom prostoru smatra se opasnom supstancom, pa pošiljke sa suhim ledom podliježu ograničenjima. Aviokompanije ih klasifikuju kao opasni teret, što automatski iziskuje specifičnu dokumentaciju i dužu manipulaciju, a samim tim i dodatne troškove. Za rad sa opasnim teretom neophodna je specifična obuka i poznavanje propisa i ograničenja aviokompanija, kako bi svaka pošiljka bila transportovana po važećim IATA regulativama. Nasuprot suhom ledu, termo gelovi ne tretiraju se kao opasna roba, ali su skuplje rješenje, i pakovani su kao tečno rashladno sredstvo koje absorbuje toplotu i održava konstantnost temperature.
Globalna potražnja za voćem neprestano raste. Danas, kupac u svakoj tački svijeta može da bira između najboljih sorti sa Balija, ili Tajlanda, šumadijsku šljivu, jabuku iz Čelareva ili ariljsku i ivanjičku malinu ubranu nekoliko sati ranije.
Trenutno smo broj jedan u svijetu po kvalitetu maline, kaže Dobrivoje Radović, predsednik Asocijacije malinara i kupinara. ”Uz bolji sadni materijal, mogli bismo da imamo 25.000 hektara pod malinom i izvoz od 170.000 tona, pa bismo i po količini bili prvi. Trenutno oko 600.000 uzgajivača gaji malinu na oko 15.000 hektara. U sezoni berbe “crvenog zlata”, malinarstvo direktno i indirektno uključuje oko milion i po ljudi. Velika je potražnja za tim voćem u svijetu i zato naš ogroman potencijal. Srpska malina je stigla i do Japana, olakšan je transport do Turske, a uskoro će osvojiti arapske zemlje. Izuzetno nam je važan i pravovremen, dobro organizovan i bezbijedan transport koji omogućava da voće ne izgubi kvalitet.”
Iz Srbije se svake godine izveze i nekoliko stotina hiljada tona jabuke na daleke destinacije poput Indije, Kine, Rusije i Amerike. Stručnjaci kažu da su neoohodna nova tržišta, jer Rusija koja nam je glavni kupac, sve više ima svoje zasade. Pošto je ovo podneblje veoma povoljno za gajenje jabuke visokog kvaliteta, proizvođači moraju pažljivo da biraju način na koji će one biti transportovane do kupaca na drugim kontinentima, a da zadrže svježinu kao kada su ubrane.
Đekić objašnjava da je to moguće sa cargo-partner Srbija i da domaćim proizvođačima voća i povrća nude sveobuhvatnu podršku i ekspertizu pri delikatnom transportu prehrambenih proizvoda. Zahtjevana temperatura hlađenja mora biti ravnomjerno održavana prilikom manipulacije i tokom transporta tereta, koji dodatno treba da bude zaštićen od uticaja vlage. Važan je i odabir tačno odgovarajuće dimenzije pakovanja, jer se tako onemogućava prevrtanje, klizanje ili međusobno oštećenja: ”Međunarodni smo pružalac transportno-logističih usluga, prevozimo i kvarljive namirnice pomorskim, vazdušnim i drumskim linijama. Poslujemo u skladu sa ISO, IFS I GDP standardima i posedujemo specijalizovana skladišta širom svijeta, kao i posvećen, certifikovan tim. Danas za zatvoreni “hladni lanac” transporta svežeg voća i povrća obezbjeđujemo savremeno GPS praćenje, uređaje za mjerenje temperature i vlažnosti i razna druga aktivna i pasivna rashladna rješenja.”
Ne samo poljoprivrednici, već i stručnjaci smatraju da su potencijali Srbije u izvozu voća i povrća – nemjerljivi. Nedavno je ministar poljoprivrede Branislav Nedimović poručio da je tržište Ujedinjenih Arapskih Emirata i Bahreina otvorilo širom vrata za sve poljoprivredne proizvode, sudeći da ove zemlje mogu da proizvedu tek četvrinu potreba. Poštovanjem svjetskih pravila transporta, srpski proizvođači jabuka, tjestenine, kukuruza, jagodičastog voća mogu slobodno da zakucaju na ta vrata.
